از "لابی رنت" تا "هزار تو"، دو خوانش متفاوت از پیچیدگی در شهر

شهرهای سرزمین های اسلامی از اوایل قرن بیستم تا به امروز از طرق مختلف و از زاویه های نگرشی متفاوت، در متون غربی توصیف وتبیین شده اند. یکی از شاخه های این توصیفات، مربوط به شکل و فرم شهری آنها بوده که توجه بسیاری از نویسندگان را به خود معطوف نموده است. در این میان هندسۀ راه ها برای بعضی تا حدی غریب بوده که برای شرح را به کار گرفته اند. لابی رنت در غرب تعبیری برای پیچیدگی است که تاریخچۀ بسیار » لابی رنت « آنها اصطلاحاتی چون طولانی ای در پسِ خود دارد. این مفهوم در دوره های مختلف تاریخی در اروپا ظهور پیدا کرد و امروزه نیز در مباحث به کار گرفته می شود، اشاره به نوعی » شهرهای اسلامی « روز مورد اشاره قرار می گیرد. آنجا که این اصطلاح در ارتباط با پیچیدگی فرمال دارد که حاصل شده از الگوی راه هاست. از طرفی، به دلیل پیش زمینه های ذهنی که ریشه در ادبیات، هنر و فلسفۀ ایران دارد، تلقی ای متفاوت از پیچیدگی و کلمۀ معادل لاب یرنت یعنی هزارتو وجود دارد. پیچیدگی ای که هزارتو القا می کند نه فرمال بلکه مفهومی است. به عبارت دیگر پیچیدگی تعریف شده در لابی رنت با پیچیدگی نهفته در هزارتو متمایز است، که این امر می تواند آشکارکنندۀ دو نوع خوانش از پیچیدگی نیز باشد. بدین جهت، شکافته نشدن تاریخچۀ اصطلاحاتی مانند لاب یرنت در مباحث حوزه از یکسو، و مراجعه به پیش زمینه های ذهنی ای که در این زمینه وجود دارد از سوی دیگر، می تواند به » شهر اسلامی « نوعی سوء خوانش یا سوءتعبیر منجر شود که نقد متون مربوطه را دچار مشکلاتی م یکند. در همین راستا مطالعۀ دقیق تر مفهوم لابی رنت می تواند راهگشا باشد. هدف این متن در واقع برجسته کردن الگوهای هندسی و تعابیر مرتبط با اصطلاح لابی رنت است. به این جهت سعی شده است این مفهوم در پنج دورة زمانی مختلف، که در آنها الگوی لابی رنت خصوصیت خاصی به خود گرفته، مورد مطالعه قرار گیرد. این پنج دوره زمانی شامل: پیش از تاریخ، دوره باستان، دوره مسیحیت، دوره پس از رنسانس، و دوره مدرن می باشد. اگرچه اولین لاب یرنت ها در زمان پیش از تاریخ ظهور کردند و به صورت حکاکی و با هندسه ای خاص بودند، از آن زمان تا دورۀ رنسانس الگوی هندسی این مفهوم نسبتاً مشابه بوده و از اصل کلی تک مسیری بودن پیروی می کرده است. تا این زمان، در هر دوره معانی سمبولیک خاصی را به همراه داشته و در مواردی برای وصف بناها و فضاها و یا شهرها به کار می رفته است. در دورۀ رنسانس لاب یرنت معانی سمبلیک خود را به کلی از دست داده و برای اولین بار به صورت الگوی چند مسیره مجسم شده است که هیچ بعد مفهومی ای در بر ندارد. در دوران مدرن نیز الگوی ریزوم جایگزین الگوهای پیشین می شود. این الگوها در سه الگوی کلیِ تک - مسیره، چند – مسیره، و ریزوم خلاصه می شوند که هر کدام در هر دوره زمانی به نوعی تعبیر می شده است. اشاره کوتاهی به آنچه کلمه "هزارتو" و کلمات مشابه بیان می کنند می تواند نشانگر تفاوت عمدة این دو مفهومِ هم عرضِ باشد.